Kunst in musea wordt zorgvuldig geconserveerd en zo nodig gerestaureerd om tot in lengte van dagen behouden te blijven. Street art daarentegen is – heel kenmerkend – in principe een eindig leven beschoren. Sommige street art valt jarenlang te bezichtigen0, denk met name aan muurschilderingen (hoewel die eigenlijk in een aparte categorie vallen). Andere verschijningsvormen bestaan afhankelijk van de toegepaste materialen, de locatie, de mate van blootstelling aan het weer en bijvoorbeeld de ijver van gemeentelijke schoonmaakdiensten maar een aantal maanden, weken of slechts enkele dagen. Vijf minuten is waarschijnlijk het treurige record van kortste levensduur.
Het heeft altijd iets paradoxaals om vergane street art tegen te komen. Klaarblijkelijk ben je er te laat bij om een werk in nieuwe staat te bewonderen. Soms kan je daar goed de pee in hebben, vooral als nog wel valt te ontwaren dat de maker er veel tijd en moeite in had gestoken om iets fraais aan de publieke ruimte toe te vertrouwen. Anderzijds weet je dat deze vergankelijkheid onvermijdelijk is – it’s part of the game, volgende keer beter. Toch kan ook een afgetakeld werk een blik waardig zijn, al was het maar omdat die aftakeling zelf ook vaak een zekere esthetiek met zich meebrengt.
Welbeschouwd vangt het proces van slijtage aan zodra de kunstenaar of kunstenares de laatste hand heeft gelegd aan zijn of haar creatie. Hieruit volgt dat fotografie van illegale kunst op straat in essentie de documentatie van verval is. Met het voorbijgaan van de tijd levert hetzelfde werk op camera steeds een (iets) ander beeld op. In dit opzicht constateert onderzoeker Ulrich Blanché dat ‘‘iedere foto van een street art werk zowel het werk zelf is als de individuele interpretatie van dat werk’’.
Terwijl street art op tal van plaatsen nog steeds op grote schaal wordt verwijderd als zijnde vandalisme, ontluikt er in de afgelopen jaren een tegengestelde trend waarbij ‘van hogerhand’ actie wordt ondernomen opdat street art pieces niet verloren gaan. Illegaal werk in de openbare ruimte van populaire kunstenaars wordt dan aangemerkt als iets dat van waarde is en bewaard moet blijven of, in uitzonderlijke gevallen, in ere dient te worden hersteld. Er zitten echter haken en ogen aan het omspringen met street art als ware het erfgoed in traditionele zin, zoals onder meer academica Laima Nomeikaite betoogt. Helemaal als het doel daarvan is om werken op de kunstmarkt te verkopen. Zo zijn creaties van bijvoorbeeld Banksy de facto gestolen van de lokale gemeenschap met de bedoeling die op veilingen aan te bieden.
Street art op dergelijke wijze ontvreemden is een manier om haar, buiten de zeggenschap van de lokale bewoners om, te privatiseren, te vermarkten en een elitaire status te geven. Ter bescherming plexiglas of perspex voor kunst op een muur bevestigen (een veelvoorkomender methode) druist eveneens in tegen dat waar de stroming voor staat: het recht op de stad, de mogelijkheid tot interactie met de kunst, het illegale, rebelse karakter, de vergankelijkheid, de anti-commerciële inslag. En dat is nog afgezien van het feit dat veel street art locatiegebonden is en haar artistieke betekenis voor een groot deel ontleent aan haar oorspronkelijke omgeving. Werken daaruit verwijderen betekent in zekere zin die werken geweld aan doen.
Ten aanzien van (het behoud van) cultureel erfgoed gaat het in relatie tot deze kunstbeweging niet om objecten uit het verleden met een gedefinieerde waarde en betekenis. Het gaat om persoonlijke ervaringen in het heden, om de emoties die kunstwerken als onderdeel van hun omgeving teweegbrengen en om de interacties die je ermee aan kan gaan. En doordat het aanzien van street art met het verstrijken van de tijd transformeert, is dit type ‘erfgoed’ aan continue verandering onderhevig. Dit zijn, met andere woorden, ongrijpbare zaken die een zeker verloop doormaken en die hoogstens als herinnering behouden kunnen blijven.
Wetenschappelijke artikelen daargelaten is er over het algemeen niet veel aandacht voor de vergankelijkheid van street art. De meeste boeken, websites en sociale mediapagina’s geven al gauw een vertekend beeld door voornamelijk kunstwerken te tonen die onaangetast en dus compleet zijn. Afbeeldingen van kunstuitingen op straat die zijn afgebladderd, vervaagd, bewerkt door voorbijgangers of op andere manieren beschadigd, worden beduidend minder vaak afgedrukt of gedeeld online. Dat komt waarschijnlijk alleen al omdat de meeste mensen minder snel geneigd zullen zijn om foto’s te nemen van iets dat z’n beste tijd wel heeft gehad.
Om deze onderbelichte kant van de stroming op de voorgrond te plaatsen, volgt hieronder een willekeurig bij elkaar geharkt overzicht enkel en alleen van street art die verkeert in een (verre) ‘staat van ontbinding’. Dat wil zeggen, van werken die de strijd tegen de vluchtigheid dreigen te verliezen, maar gewoon nog overal te vinden zijn en ook helemaal niet minder bestaansrecht hebben dan vers aangebrachte paste ups, stickers en sjablonen die – voor zo lang het duurt – schitteren in volle glorie.
